Пры інфармацыйнай падтрымцы
history-belarus.by
Орша. Графiчная рэканструкцыя былой бажніцы Апекі Маці Божай Базыльянскага кляштара (пазней Царква Покрыва Прасвятой Багародзіцы Пакроўскага манастыра РПЦ). Выгляд на пачатак XX стагоддзя. Колер умоўны.
Вобраз Оршы 200 гадоў звязваўся з выдатнейшым архітэктурным комплексам Базыльянскага кляштара, кампазіцыйнай дамінантай якога была бажніца Апекі Маці Божай.
Разам са св. Сафіяй ў Полацку, адбудаванай уніятамі ў 1750 пасьля знішчэньня маскоўскім войскам за часам Паўночнай вайны 1700-1721 і царквой св. Пятра і Паўла ў Беразвеччы, аршанскі храм можа служыць трэцім прыкладам варыяцыі на тэму цэнтрычнага, крыжовага ў плане, трохнававага базыльянскага двухвежавага храма.
У 1758 з ласкі Божай і з ініцыятывы і фундатарства аршанскага старасты Івана Лянскоўскага (паводле даследванняў Міколы Купавы) і з фундацыi былога унiятскага архiрэя Юзафа Ленкевiча, архiепiскапа Смаленскага, якi фундаваў кляштару свае землi i сяло Мiхайлавiчы (згодна з даследваннямi I. М. Слюньковай), пачалося будаўнiцтва мужчынскага базыльянскага кляштара.
Ансамбаль узводзіўся выдатнымі майстрамі і па тым часе даволі хутка: за 16 год ён быў завершаны, аздоблены ўнутры і асвечаны ў 1774 годзе, амаль адначасова з Беразвецкiм.
Кляштар размясціўся недалёка ад гістарычнага цэнтра горада, на правым беразе Аршыцы. Гэта сведчыла пра тое, што цэнтр места канчаткова склаўся і быў забудаваны, а таксама пра тое, што горад пашыраў свае межы: у паўднёвым Задняпроўі былі збудаваныя комплексы куцеінскага манастыра, на паўночным прадмесці — місіянерскі кляштар і на паўночным захадзе — комплекс базыльянскага кляштара з бажніцаю.
Велічны гмах трохнававай базылікі з двухвежавым фасадам быў збудаваны ў стылі віленскага барока. Светлыя стромкія вежы святыні і вялікі купал цэнтральнай навы, якія былі бачнымі з розных пунктаў места, нібы трымалі на сабе ўвесь горад і надавалі яму строгі урбаністычны вобраз. І наогул храм рабіў Оршу ўзнёслаю, урачыстаю. Асабліва ўражвала бажніца, аблічча якой адбівалася на люстраной гладзі ракi Аршыцы.
У 1802г. кляштару належыла парафія (прыход) з 18 вёсак і падданых фундушавага фальварка Міхайлавічы.
Пасля далучэньня да Імпэрыі і скасаваньня Берасьцейскай уніі ў 1839, базыльянскі кляштар перададзены МП РПЦ і стаў Пакроўскім манастыром, а бажніца — Пакроўскай праваслаўнай царквой.
У 1850-я Пакроўская царква перабудоўвалася — узвялі драўляны купал па вобразу Свята-Андрэеўскай царквы Кіева (купал быў знесены ураганам у 1905).
У пачатку XX ст. манастыр быў скасаваны, а Покроўская царква была аддадзена ў падпарадкаванне белага духавенства, манастырскія карпусы выкарыстоўваліся для духоўнага вучылішча.
За савецкім часам, перажыўшы Першую і Другую Сусветныя войны, у жніўні 1969 года Базыльянскя сьвятыня была знішчана.
Мiкола Купава так апiсвае гэтыя падзеi:
"Пасля сканчэння мінскай Мастацкай вучэльні я застаўся працаваць у сталіцы. У той жнівеньскі дзень ехаў у Оршу наведаць бацькоў у свой першы адпачынак. Тады і адбылася гэтая жахлівая сустрэча. На мяне зеўрыла нутром канаючая святыня, у якой не было правай навы і вежы. Чугунная "баба" заўзята працавала ўжо не адзін дзень...
Я быў у шоку, стаяў і плакаў. Першы раз убачыў бажніцу знутры і быў узрушаны яе дасканалаю прыгажосцю. Я стаяў перад канаючым феніксам. Ён маўкліва знікаў, пераўтвараўся ў пыл і прах.
А побач заўзята мітусіліся бяздушныя нікчэмнасці, якія ведалі хіба што, калі націскаць рычагі, марылі пра сваю звыклую пляшку гарэлкі, і гэтым, відаць, вымяраўся іх сэнс быцця і культурны абсяг...
Як мага хутчэй я паехаў у Менск, мяркуючы, што са сталіцы можна зрабіць больш эфектыўныя захады па ўратаванні святыні.
Адразу былі напісаны лісты ў тыднёвік "Літаратура і мастацтва" і Савет міністраў. Я наіўна спадзяваўся, што ўся рэдакцыя і Саўмін кінуцца ратаваць помнік і караць вандалаў.
Значна пазней даведаўся ад Уладзіміра Караткевіча, што ён таксама намагаўся спыніць злачынства. Але ўсё было марна. Ад бажніцы Апекі Маці Божай Аршанскай застаўся толькі невялікі кавалак цаглянай кладкі: гэта рэшткі вежы левай навы, якая прымыкала да будынка кляштара з паўночнага боку..."
Графiчныя рэканструкцыi зроблены на падставе захаваўшыхся архiўных дакументаў (абмерныя чарцяжы, планы, схемы, праекцыi ў супастаўленнi з захаваўшымiся старымi фотаздымкамi i iншымi выявамi (малюнкамi Томаша Макоўскага, Юзафа Пешкi, Напалеона Орды i iнш.).
Характэрныя прыклады нашаей архітэктуры можна знайсьці у старых выданьнях — А. Г. Киркор. "Живописная Россия" Том 3, часть 1 и 2, 1882; "Россия. Полное географическое описание" Т. 9 "Верхнее Поднепровье и Белоруссия", 1905; "Беларусы ў фотаздымках" І. Сербаў, 1911.
Дадатковая iнфармацыя — паводле апiсанняў даследчыкаў (гл. падзел Аб праекце).
3D-мадэляваньне i фотамантаж стварае пiнчук Аляксандр Невар, архiтэктар па адукацыi.
Даведацца аб праэкце больш і падрабязьней ...
Пошта:
###########gmail.com